Acele kamulaştırma nedir?

Acele kamulaştırma, kamu hizmetinin ivedi olarak yerine getirilmesinin gerektiği hallerde başvurulan olağan üstü bir kamulaştırma yöntemidir.

Hangi hallerde acele kamulaştırma yapılabilir?

Özel mülkiyete tabi taşınmazın

• Vatan savunması için gerekli olması,
• Bir hizmetinin ivedilikle görülmesi gerektiği konusunda Cumhurbaşkanlığı kararı alınması,
• Özel kanunlarla düzenlenen olağandışı hallerde bu taşınmazlara ihtiyaç olması

hallerinde acele kamulaştırma yoluna gidilir.

Acele kamulaştırma davalarında görevli ve yetkili mahkemeler hangileridir?

Acele kamulaştırma davalarında yetkili ve görevli mahkeme, taşınmazın bulunduğu yer asliye hukuk mahkemesidir.

Acele kamulaştırma kararı alma yetkisi kime aittir ?

Acele kamulaştırma kararı alma yetkisi, Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçmeden önce, Bakanlar Kurulu’na ait bir yetki iken, Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesi ile birlikte bu yetki Cumhurbaşkanlığı’na geçmiş olup; bu yetki devredilemez.

Acele kamulaştırma kararı alınan taşınmaz satılabilir mi?

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile acele kamulaştırma kararı verilmesi ve Resmi Gazetede bu kararın yayınlanması ile birlikte, acele el koyma yapacak idare tarafından, taşınmazın kayıtlı olduğu tapu müdürlüğüne, acele el koyma kararının şerh verilmesi için bildirilir. Bu şerh, taşınmazın satışına engel olmayıp; bu şerh sonrasında,  tapu müdürlüğü malik değişikliklerini, kamulaştırmayı yapan idareye bildirmekle mükelleftir.

Fakat acele kamulaştırma kararı alınan taşınmaza, mahkemece el koyma ve taşınmazın başkasına devir, ferağ ve temlikinin yasaklanmasına ilişkin şerh konulması  kararı verilmesi sonrasında, mahkeme kararı tapu müdürlüğüne bildirilir. Bunun üzerine, tapu müdürlüğünce mahkeme kararı uyarınca devir yasağına ilişkin şerh konulur. Bu şerh sonrasında, taşınmaz başkasına devredilemez.

Acele kamulaştırmanın, diğer kamulaştırmalardan ne farkı vardır?

Acele kamulaştırma davaları bir tespit davası olup; ivedi durumlarda mahkeme tarafından el konulacak taşınmazın kıymet takdiri yapılarak, belirlenen bedel mal sahibi adına mahkeme tarafından açılan banka hesabına  yatırılması ile birlikte, idare tarafından taşınmaza el konulabilir.  Bu davalarda; dava dilekçesi karşı tarafa tebliğ edilmek ve taraf teşkili sağlanmak zorunlu olmayıp;  sadece kıymet takdiri yapılacak olup; taşınmazın tescil veya terkinine karar verilemez. El koyma kararından sonra, kamulaştırma süreci sonradan tamamlanır.

Acele kamulaştırma bedeli nasıl tespit edilir?

Acele kamulaştırma yapılacak taşınmazın değeri, mahkemece taşınmazın bulunduğu yerde keşif yapılarak, bilirkişi heyeti marifetiyle taşınmazı hali hazır durumu ve taşınmazın arsa mı arazi mi olduğunun tespiti yapılır. Arsa  vasfındaki taşınmazlarda emsal araştırması yapılarak, taşınmazın üzerinde yapı varsa, yapıların maliyet hesapları ve yıpranma payı, emsal vergi rayiç değeri ve başkaca değere etki edecek hususlar dikkate alınarak acele el koyma bedeli tespit edilir.  Taşınmaz, tarım arazisi vasfında ise arazinin hali hazır durumu ile  getirebileceği net gelir dikkate alınarak acele el koyma bedeli tespit edilir.

Cumhurbaşkanlığı’nın acele kamulaştırma kararnamesine karşı dava açılabilir mi?

Cumhurbaşkanlığının acele el koyma kararının Resmi Gazete’de yayınlanmasının ardından,  30 gün içerisinde Danıştay’da  yürütmeyi durdurma istemli olarak iptal davası açılabilir. Danıştay tarafından, acele kamulaştırma işleminin yürümesi durdurulmuş ise veya iptal edilmiş olmasına rağmen mahkeme kararı henüz kesinleşmemiş ise, asliye hukuk mahkemesinin acele kamulaştırma davasında, Danıştay kararının kesinleşmesini bekletici mesele yapması gerekir.

Acele kamulaştırma davalarında, mahkemece tapunun idare adına tesciline karar verilebilir mi?

Acele kamulaştırma davaları tespit davası olup; mahkemece herhangi bir tescil kararı verilmez. Taşımazın bedeli tespit edilerek, idarece bu bedelin malik/ler adına açılacak banka hesabına depo edilmesinden sonra el koyma kararı verilebilir.

Asliye hukuk mahkemesinin acele el koyma kararına karşı, istinaf yoluna gidilebilir mi?

Acele el koyma kararı, ecele elkoyma bedelinin tespiti, bu bedeli malik adına açılan banka hesabına depo edilmesi ve taşınmaza el konulması hükümlerini içeren delil tespiti niteliğinde bir karar olduğu için, el koyma kararına karşı istinaf yoluna gidilemez. Ayrıca el koyma bedeline faiz işletilmesine karar verilemez.

Acele kamulaştırma parasının malik tarafından alınması, ileride, hak kaybına neden olur mu?

Acele el koyma davasında malik/ler hesabına depo edilen bedelin banka hesabından alınması, zımnen, bu bedelin kamulaştırma bedeli olarak kabul edildiği anlamına gelmediği gibi, taşınmazın idare adına tescile ferağ verildiği anlamına da gelmez.

Kamulaştırma bedeli, acele kamulaştırma bedelinden düşük tespit edilebilir mi?

İdarece sonradan açılacak kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davasında, bilirkişi heyetince belirlenen bedel, daha önce açılmış olan acele kamulaştırma bedelinin tespiti davasında belirlenen el koyma bedelinde yüksek tespit edilebileceği gibi, düşük de tespit edilebilir. Yüksek tespit edilirse, mahkeme, aradaki farkın malik adına açılacak banka hesabına ödenmesine; düşük tespit edilirse,  acele el koyma bedeli olarak fazladan ödenen bedelin idareye iadesine karar verir.

Taşınmaza acele el konulmasına ve aradan uzun bir süre geçmesine rağmen idarece kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil dava açılmazsa ne olur?

Mahkeme tarafından acele el koyma kararının verilmesinin ardından,  6 ay geçmesine rağmen, taşınmaza acele el koyan idare tarafından kamulaştırma davası açılmaması durumunda, taşınmaz malikleri tarafından, idareye karşı kamulaştırmasız elatma davası açılabilir.

Mahkemece acele elkoyma kararı verilen taşınmazı,  mahkemeden tahliye kararı almaksızın, idare,  kendisi boşaltabilir mi?

Mahkemece el koyma karı verilmesi durumunda, idare 15 gün içerisinde el konulan taşınmazın boşaltılması için icra müdürlüğüne müracaat eder. İcra müdürlüğü 15 gün içerisinde taşınmazın boşaltılması için, taşınmaz maliklerine ve taşınmazı kullanan diğer kişilere yazı gönderir. Bu süre içerisinde taşınmaz boşaltılmaz ise idarenin talebi üzerine, icra müdürlüğünce taşınmaz boşaltılır. Malik ve taşınmazı kullanan başkaca kişiler tarafından, icra müdürlüğü işlemlerine karşı itiraz ve şikayet edilmek suretiyle boşaltma işlemi durdurulamaz. Mahkemece ihtiyati tedbir kararı verilemez.

Acele kamulaştırma kararı verilen arazi ekili ise ürünün hasat edilmesi beklenir mi?

Arazinin ekili olması durumunda, boşaltma hasat sonuna bırakılabileceği gibi, hizmetin gecikmesinde sakınca olan ivedi durumlarda, mahkemece takdir edilecek ürün bedeli  ödenmek suretiyle arazi boşaltılabilir. El koyma kararını veren mahkemece, taşınmazın değeri tespit edilirken ürün bedeli de tespit edilmiş ve banka  hesabına yatırılmış ise, ayrıca ürün bedeli ödenmeksizin ve hasat beklenmeksizin arazi boşaltılabilir.

Av. Serhat ŞAHİN